در دنیای مدرن امروز مواد شیمیایی بخش مهمی از زندگی ما هستند. آن‌ها در کابردهای مختلف، از تولید محصولات مصرفی گرفته تا مراقبت‌های بهداشتی، نقش اساسی ایفا می‌کنند. مواد شیمیایی را می‌توان بر اساس ساختار مولکولی، خواص فیزیکی و شیمیایی، کاربرد و خلوص به دسته‌های مختلف تقسیم کرد. در این مقاله، ما به بررسی انواع مواد شیمیایی صنعتی، آزمایشگاهی و دارویی می‌پردازیم و همچنین کابرد آن‌ها را مرور می‌کنیم.

انواع مواد شیمیایی صنعتی

مواد شیمیایی صنعتی به موادی گفته می‌شود که به طور گسترده در صنایع مختلف استفاده می‌شوند. این مواد برای تولید محصولات صنعتی، فرآوری مواد خام، بهبود فرآیندهای صنعتی و تحقیق و توسعه در صنایع مختلف به کار می روند. مواد شیمیایی صنعتی، معمولا در حجم‌های بالا و با قیمت پایین تولید و فروخته می‌شوند. همچنین مواد شیمیایی صنعتی، دارای درجه خلوص کمتر و مقدار آلاینده بیشتر نسبت به مواد شیمیایی آزمایشگاهی و دارویی هستند. برخی از انواع مواد شیمیایی صنعتی عبارتند از:

پلیمرها

پلیمرها موادی هستند که از زنجیره‌های تکراری مولکول‌ها ساخته شده‌اند. آن‌ها در تولید پلاستیک، لاستیک، الیاف مصنوعی و مواد بسته بندی استفاده می‌شوند.

مواد معدنی

مواد معدنی موادی طبیعی هستند که از ترکیبات شیمیایی تشکیل شده اند. آن‌ها در تولید محصولات مختلف، از جمله سیمان، فولاد، و شیشه استفاده می‌شوند.

مواد آلی

مواد آلی موادی هستند که حاوی کربن‌اند. آن‌ها در تولید محصولات مختلف، از جمله سوخت، رنگ، و دارو استفاده می‌شوند.

کاربرد مواد شیمیایی صنعتی

مواد شیمیایی صنعتی، برای تولید و فرآوری محصولات مختلف در صنایعی مانند نفت و گاز، پتروشیمی، کاغذ و کارتن، پلاستیک، شیشه، سرامیک، کود، آفت کش، چوب، فلزات و... استفاده می‌شوند. این مواد معمولا به صورت خام یا نیمه‌فرآوری شده وارد فرآیندهای صنعتی می‌شوند و با تغییر شکل، حالت، ترکیب یا خواص، محصولات نهایی را ایجاد می‌کنند. برخی از مثال‌های مواد شیمیایی صنعتی عبارتند از:

نفت خام

ماده‌ای است که از زیر زمین استخراج می‌شود و حاوی ترکیبات هیدروکربنی مختلف است. نفت خام، برای تولید بنزین، گازوئیل، جت فیول، مواد آلی و پلاستیک‌ها در پالایشگاه‌ها فرآوری می‌شود.

سود

سود ماده‌ای است که از ترکیب هیدروکسید سدیم و آب به دست می‌آید. این ترکیب یک باز قوی است. سود برای تولید کاغذ، صابون، شوینده‌ها، الیاف‌های مصنوعی و رنگ‌ها در صنایع استفاده می‌شود.

سیلیکا

سیلیکا ماده‌ای است که از اکسید سیلیسیم تشکیل شده و یک ماده معدنی صنعتی است. سیلیکا، برای تولید شیشه، سرامیک، سیلیکون، فیبر نوری و... استفاده می‌شود.

در مورد ساخت محلول بافر بیشتر بدانید

مواد شیمیایی آزمایشگاهی

مواد شیمیایی آزمایشگاهی، موادی هستند که برای مصرف در آزمایشگاه‌های علمی و تحقیقاتی، دانشگاه‌ها و مراکز پزشکی و درمانی انجام می‌گیرد. این مواد، معمولاً در حجم‌های کمتر و با قیمت بالاتر تولید و فروخته می‌شوند. مواد شیمیایی آزمایشگاهی، دارای درجه خلوص بالاتر و مقدار آلاینده کمتر نسبت به مواد شیمیایی صنعتی هستند. مواد شیمیایی آزمایشگاهی موادی هستند که در آزمایشگاه‌ها و برای انجام آزمایش‌ها استفاده می‌شوند و دارای درجه خلوصیت و گریدهای استفاده متفاوتی هستند. به عنوان مثال ماده شیمیایی مانند متانول می تواند حداقل در 10 کاربرد آزمایشگاهی مانند دستگاه کروماتوگرافی مایع , کروماتوگرافی گاز , سیستم IR و ... مورد استفاده قرار گیرد. برخی از مواد شیمیایی آزمایشگاهی عبارتند از:

معرف ها

معرف‌ها موادی هستند که برای شناسایی یا اندازه‌گیری سایر مواد استفاده می‌شوند. از معرف به عنوان شناساگر هم نام می برند. اصولا از معرف‌ها برای به دست آوردن نطقه پایانی یک فرآیند شیمیایی استفده می کنند.

حلال ها

حلال ها موادی هستند که سایر مواد را در خود حل می‌کنند. امروزه حلال ها شیمیایی کاربردهای فراوانی در فرآینده های یک آزمایشگاه دارند و بدون آنها تجهیزات آزمایشگاهی فراوانی از کار می‌افتند. به عنوان مثال حلال‌هایی مانند: استونیتریل , متانول , تتراهیدروفران , کلروفرم , استون , اسید استیک و ... کاربردهای فراوانی در سیستم دستگاهی دارند.

مواد خام

مواد خام موادی هستند که برای سنتز مواد شیمیایی جدید استفاده می‌شوند. بیشتر مواد خام شیمیایی را کارخانجات مواد شیمیایی تولید می‌کنند و آن‌ها را به عنوان ماده اولیه به کارخانجات دیگر مانند شرکت‌های داروئی و ... می فروشند.

مواد واکنش دهنده

این مواد شیمیایی برای تشخیص در آزمایش‌ها استفاده می‌شوند.

مواد کاتالیزور

این مواد سرعت واکنش‌های شیمیایی را افزایش می‌دهند. استفاده از مواد کاتالیزور باعث صرفه اقتصادی در صنایع می‌شود. از مواد کاتالیزور در تمام صنایع برای تسریع بخشیدن به فرآیندهای شیمیایی استفاده می‌شود.

مواد نگهدارنده

این مواد برای جلوگیری از فاسد شدن مواد دیگر استفاده می‌شوند.

کاربرد مواد شیمیایی آزمایشگاهی

مواد شیمیایی آزمایشگاهی، برای انجام آزمایش‌ها و پژوهش‌های علمی در زمینه‌های مختلف مانند شیمی، فیزیک، زیست‌شناسی، پزشکی و مهندسی استفاده می‌شوند. این مواد برای تجزیه و تحلیل ترکیبات شیمیایی و یا برای سنتز مواد جدید استفاده می شوند. مواد شیمیایی آزمایشگاهی، معمولا به صورت خالص یا استاندارد وارد آزمایشگاه‌ها می‌شوند. برخی از مثال‌های مواد شیمیایی آزمایشگاهی عبارتند‌از:

آب مقطر

ماده‌ای است که از تقطیر آب به دست می‌آید و حاوی هیچ گونه ماده معدنی، آلی یا زیستی نیست. آب مقطر، برای انجام آزمایش‌های شیمیایی، فیزیکی و زیستی در آزمایشگاه‌ها استفاده می‌شود.

اسید استیک

ماده‌ای است از ترکیب آلی است. اسید استیک ، به عنوان یک واکنشگر شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از پرکاربرد ترین موارد استفاده آن در تولید , صنایع غذایی است.

اسید کلریدریک

ماده‌ای است که از ترکیب هیدروژن و کلر تشکیل شده است و یک اسید قوی است. اسید هیدروکلریدریک محلولی شفاف ، بی‌ رنگ و دارای بوی تندی است که بخاطر هیدروژن کلرید در آب است. اسید هیدروکلریدریک یک اسید معدنی بسیار خورنده و قوی می باشد که استفاده‌های صنعتی زیادی دارد .

اسید نیتریک

ماده‌ای است که از ترکیب یک اتم هیدروژن ، یک اتم نیتروژن و سه اتم اکسیژن است. اسید نیتریک بی‌رنگ است، اما با گذشت زمان و در مجاورت نور و دما به دلیل تجزیه به اکسیدهای نیروژن و آب، به مرور زردرنگ می‌شود. اسید نیتریک در آزمایشگاه‌ها مورد استفاده زیادی قرار می گیرد. 

اسید سولفوریک

ماده‌ای است که از ترکیب هیدروژن و اکسید سولفور تشکیل شده است و یک اسید قوی است. اسید سولفوریک، برای انجام تجزیه‌های شیمیایی، تولید نمک‌ها، اندازه‌گیری پی‌اچ و تیتراسیون در آزمایشگاه‌ها استفاده می‌شود.

نیتروژن مایع

ماده‌ای است که از مایع کردن گاز نیتروژن به دست می‌آید و دارای دمایی بسیار پایین است. نیتروژن مایع، برای انجام آزمایش‌های فیزیکی، سرمازدگی، نگهداری نمونه‌های زیستی و تولید مگنت‌های قوی در آزمایشگاه‌ها استفاده می‌شود.

بیشتر بدانید :با راهنمای کد مواد شیمیایی محصولات رومیل بیشتر آشنا شوید .

مواد شیمیایی دارویی

مواد شیمیایی دارویی موادی هستند که برای درمان بیماری ها استفاده می‌شوند. این مواد شامل داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه، و مکمل‌های غذایی هستند. مواد شیمیایی دارویی، موادی هستند که برای مصرف در داروسازی و ساخت داروها کاربرد دارند. این مواد، معمولاً در حجم‌های بسیار کم و با قیمت بسیار بالا تولید و فروخته می‌شوند. مواد شیمیایی دارویی، دارای درجه خلوص بسیار بالا و مقدار آلاینده بسیار کم نسبت به مواد شیمیایی صنعتی و آزمایشگاهی هستند. برخی از انواع مواد شیمیایی دارویی عبارتند از:

داروهای تجویزی

داروهای تجویزی موادی که تنها با نسخه پزشک قابل تهیه هستند.

داروهای بدون نسخه

داروهای بدون نسخه بدون نسخه پزشک قابل تهیه هستند.

مکمل های غذایی

مکمل‌های غذایی علاوه بر رژیم غذایی معمول برای بهبود سلامتی استفاده می‌شوند.

کاربرد مواد شیمیایی دارویی

مواد شیمیایی دارویی، برای تولید و توسعه داروها و مواد درمانی در حوزه داروسازی و بیوتکنولوژی استفاده می‌شوند. این مواد، معمولا به صورت فعال یا کمکی وارد فرمولاسیون داروها می‌شوند و با تاثیر بر روی سلول‌ها، بافت‌ها، انزیم‌ها یا گیرنده‌های بیولوژیکی، اثرات درمانی را ایجاد می‌کنند. مواد شیمیایی دارویی برای درمان طیف گسترده ای از بیماری‌ها، از جمله بیماری‌های قلبی، سرطان، و دیابت استفاده می‌شوند. برخی از مثال‌های مواد شیمیایی دارویی عبارتند از:

پنی‌سیلین

ماده‌ای است که از قارچ پنی‌سیلیوم نوتاتوم استخراج می‌شود و یک آنتی‌بیوتیک است. پنی‌سیلین، برای تولید داروهایی که عفونت‌های باکتریایی را درمان می‌کنند، در حوزه داروسازی استفاده می‌شود.

آسپرین

ماده‌ای است که از اسید استیل سالیسیلیک تشکیل شده است و یک ضد‌التهاب و ضد درد است. آسپرین، برای تولید داروهایی که التهاب، درد، تب و خون‌بستگی را کاهش می‌دهند، در حوزه داروسازی استفاده می‌شود.

انسولین

انسولین ماده‌ای است که از هورمون ایجاد شده توسط لوزالمعده تشکیل شده است و یک ماده درمانی است. انسولین، برای تولید داروهایی که قند خون را کنترل می‌کنند و بیماری دیابت را درمان می‌کنند، در صنایع بیوتکنولوژی استفاده می‌شود.

ایمنی مواد شیمیایی

مواد شیمیایی می‌توانند خطرناک باشند. برخی از مواد شیمیایی می‌توانند باعث تحریک پوست، چشم، یا دستگاه تنفسی شوند. برخی دیگر می‌توانند سمی باشند و باعث بیماری یا مرگ شوند. بنابراین، هنگام کار با مواد شیمیایی، مهم است که اقدامات ایمنی لازم را انجام دهید. برخی از این اقدامات شامل موارد زیر است:

الف) استفاده از تجهیزات ایمنی مناسب، مانند دستکش، عینک ایمنی و ماسک تنفسی.

ب) خواندن برچسب مواد شیمیایی قبل از استفاده از آن‌ها.

ج) نگهداری مواد شیمیایی در محل مناسب و دور از دسترس کودکان و حیوانات.

سخن آخر

مواد شیمیایی بخش مهمی از زندگی روزمره ما در دنیای امروز هستند. سه نوع ماده شیمیایی شامل مواد شیمیایی صنعتی، دارویی و آزمایشگاهی، هر سه نقش مهمی در زندگی ما ایفا می‌کنند. مواد شیمیایی صنعتی در تولید محصولات مختلف، از جمله مواد غذایی، محصولات شوینده، و سوخت‌ها استفاده می‌شوند. مواد شیمیایی دارویی برای تولید داروها و درمان بیماری‌ها استفاده می‌شوند. و مواد شیمیایی آزمایشگاهی برای انجام آزمایشات علمی، از جمله تحقیقات پزشکی و توسعه محصولات جدید، استفاده می‌شوند. مواد شیمیایی می‌توانند علی رغم فوایدی که دارند خطر آفرین نیز باشند، بنابراین مهم است که هنگام کار با مواد شیمیایی، اقدامات ایمنی لازم را انجام دهید تا از خطرات احتمالی در امان باشیم.